Wîkîpediya

Rojavaya Kurdistanê: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Bi înteraktîvî li dîroka rûpelê bigere
← Cudahiya kevntirCudahiya nûtir →
Content deleted Content added
DîtbarîWîkînivîs
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8
Balyozxane (gotûbêj | beşdarî)
59.705 guhartin
B Reverted to revision 657910 by MikaelF (talk): Cudakirina Rojavaya Kurdistanê û Rêveberiya Xweser a Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê (TwinkleGlobal)
Etîket: Betal bike
Rêz 1:
{{Kêm}}
{{Infobox Welat2
{{Bêçavkanî}}
| mîkronetewî =
| nav =
| navê rastî = {{ziman|ar|‎الفدرالية الديمقراطية لشمال سوريا‎}}<br/>{{ziman|syc|ܦܕܪܐܠܝܘܬ݂ܐ ܕܝܡܩܪܐܛܝܬܐ ܕܓܪܒܝ ܣܘܪܝܐ}}
| navê hevbeş = Rojavaya Kurdistanê (Rojavayê Kurdistanê)
| konvansiyonel navê dirêj = Federaliya Demokratîk a Bakûrê Sûriyê
| rewş = Federasyona ''de facto'' ya [[Sûrî|Sûrîyê]]
| wêneyê ala = Flag of Syrian Kurdistan.svg
| sernav ala =
| ala hidûd =
| ala jêrenot =
| wêneyê ala2 =
| sernav ala2 =
| ala hidûd2 =
| wêneyê mertal =
| sernav mertal =
| awayê sembol =
| sembol jêrenot =
| dirûşma netewî = ''An Azadî, an azadî''
| dirûşma bi kurdî =
| sirûda netewî =
| sirûda keyane =
| awayê sembolên din =
| sembolên din =
| wêneyê nexşe = Rojava location map.svg
| wêneyê nexşe2 =
| nexşe mezinî = 250px
| nexşe mezinî2 =
| nexşe sernav =
| nexşe sernav2 =
| nexşe sernûçe =
| nexşe sernûçe2 =
| cih =
| paytext = [[Qamişlo]] <ref name=qamishli>{{cite web|url=http://aranews.net/2016/07/syrian-kurds-declare-qamishli-capital-new-federal-system/|title=Syrian Kurds declare Qamishli as capital for the new federal system|work=ARA news|date=2016-07-05|accessdate=2016-07-05}}</ref><ref>http://basnews.com/en/News/Details/Syrian-Defense-Minister-in-Qamishli--We-won-t-let-anyone-take-Hasakah/21882</ref><ref>{{cite web|url=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/03/isis-attacks-kurdish-capital.html|title=ISIS suicide attacks target Syrian Kurdish capital - Al-Monitor: the Pulse of the Middle East|work=Al-Monitor|accessdate=2015-02-18}}</ref>
| paytext2 =
| bajarê mezin =
| bicîhbûna mezin =
| awayê bicîhbûna mezin =
| latd=37 |latm=03 |latNS=N |longd=41 |longm=13 |longEW=E
| zimanên fermî =
| zimanên naskirin =
| zimanên herêmî =
| awayê ziman = Zimanên fermî
| awayê ziman2 =
| ziman = [[Zimanê kurdî|Kurdî]] {{,}} [[Zimanê erebî|erebî]] {{,}} [[Zimanê asûrî|asûrî]]
| ziman2 =
| zimanên bin =
| zimanên bin2 =
| komên etnîkî = [[Kurd]] {{,}} [[ereb]] {{,}} [[asûrî]] {{,}} [[Tirkmen]]
| komên etnîkî sal =
| Dîn = [[Misilman]] {{,}} [[xiristiyan]] {{,}} [[êzidî]] ([[Şerfedîn]])
| demonîm = [[Kurd]]
| awayê rêveberiyê = [[Demokrasiya rasterast]] ([[Konfederalîzma demokratîk]])<ref>{{cite news|last1=Enzinna|first1=Wes|title=A Dream of Secular Utopia in ISIS’ Backyard|url=http://www.nytimes.com/2015/11/29/magazine/a-dream-of-utopia-in-hell.html?_r=0|accessdate=2016-05-13|work=The New York Times|date=24 November 2015}}</ref><ref name="ekurd.net">{{cite web | url = http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2012/12/turkey4358b.pdf | format = PDF | title = Rethinking Politics and Democracy in the Middle East | last = Jongerden | first = Joost | accessdate = 2013-09-08}}</ref><ref>{{cite book | url = http://www.freedom-for-ocalan.com/english/download/Ocalan-Democratic-Confederalism.pdf | format = PDF | last = Ocalan | first = Abdullah | title = Democratic Confederalism | year = 2011 | isbn = 978-0-9567514-2-3 | accessdate = 2013-09-08}}</ref><ref>{{cite web | url = http://www.kurdmedia.com/article.aspx?id=10174 | title = The declaration of Democratic Confederalism | last = Ocalan | first = Abdullah | date = 2 April 2005 | website = [[KurdishMedia.com]] | accessdate = 2013-09-08 | df = | archive-date = 2013-12-23 | archive-url = https://web.archive.org/web/20131223122439/http://www.kurdmedia.com/article.aspx?id=10174 | dead-url = yes }}</ref><ref>{{cite web | url = http://www.savaskarsitlari.org/arsiv.asp?ArsivTipID=5&ArsivAnaID=34813 | title = Bookchin devrimci mücadelemizde yaşayacaktır | language = Turkish | date = 26 August 2006 | website = Savaş Karşıtları | accessdate = 2013-09-08 | df = | archive-date = 2013-12-02 | archive-url = https://web.archive.org/web/20131202230045/http://www.savaskarsitlari.org/arsiv.asp?ArsivTipID=5&ArsivAnaID=34813 | dead-url = yes }}</ref><ref>{{cite news | url = http://www.theatlantic.com/magazine/archive/2007/10/among-the-kurds/306448/ | title = Among the Kurds | newspaper = [[The Atlantic]] | date = 26 October 2007 | last = Wood | first = Graeme | accessdate = 2013-09-08}}</ref>
| sernav rêber1 = Hevserok
| navê rêber1 = [[Hediya Yûsif]]<ref name=recognition>{{cite web|url=http://www.middleeasteye.net/news/kurdish-pyd-declares-federalism-northern-syria-1311505605|title=Kurdên Sûriyê îlana federasyona nû li dozkirina ji bo naskirinê kir|work=Middle East Eye|date=2016-05-17|access-date=2016-07-28|archive-date=2018-08-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20180816230615/https://www.middleeasteye.net/news/kurdish-pyd-declares-federalism-northern-syria-1311505605|dead-url=yes}}</ref>
| sernav rêber2 = Hevserok
| navê rêber2 = [[Mensûr Selûm]]<ref name=recognition/>
| sernav rêber3 =
| navê rêber3 =
| sernav rêber4 =
| navê rêber4 =
| sernav rêber5 =
| navê rêber5 =
| pêşvebirî = [[Encumena Niştimanî ya Kurdî li Sûriyê|Encumena Niştimanî]]
| meclîsa jorîn = [[Desteya Bilind a Kurd|Desteya Bilind]]
| meclîsa jêrîn =
| awayê serdestiyê = Rêvebirina xweseriyê
| nota serdestiyê =
| bûyera avakirinê1 = Pêşniyarkirin
| dema avakirinê1 = Tîrmeh 2013
| bûyera avakirinê2 = Îlankirin
| dema avakirinê2 = Çiriya paşîn 2013
| bûyera avakirinê3 = Avakirin
| dema avakirinê3 = Çiriya paşîn 2013
| bûyera avakirinê4 = Makezagon
| dema avakirinê4 = Kanûna paşîn 2014
| bûyera avakirinê5 = Federasyon
| dema avakirinê5 = 17ê adara 2016
| rûerd etîket =
| rûerd etîket2 =
| rûerd dane =
| rûerd dane2 =
| rûerd =
| rûerd km2 =
| rûerd sq/mi =
| rûerd magnitude =
| rûerd rêz =
| rûerd jêrenot =
| ji sedî av =
| gelhe texmînkirin = 4,6 milyon (nîvê wan penaberên navxweyî ne)<ref>{{cite book|last1=In der Maur|first1=Renée|last2=Staal|first2=Jonas|title=Stateless Democracy|date=2015|publisher=BAK|location=Utrecht|isbn=978-90-77288-22-1|page=19|url=http://newworldsummit.eu/wp-content/uploads/2015/06/NWA5-Stateless-Democracy1.pdf|chapter=Introduction|access-date=2016-07-28|archive-date=2016-10-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20161025095239/http://newworldsummit.eu/wp-content/uploads/2015/06/NWA5-Stateless-Democracy1.pdf|dead-url=yes}}</ref><ref name="ottawacitizen.com">Estimate as of mid November 2014, including numerous refugees. "Rojava’s population has nearly doubled to about 4.6 million. The newcomers are Sunni and Shia Syrian Arabs who have fled from violence taking place in southern parts of Syria. There are also Syrian Christians members of the Assyrian Church of the East, Chaldean Catholic Church, Syriac Catholic Church, Syriac Orthodox Church, and others, driven out by Islamist forces. {{cite news|title=In Iraq and Syria, it's too little, too late|url=http://ottawacitizen.com/opinion/columnists/iraq-and-syria-too-little-too-late|publisher=Ottawa Citizen|date=14 November 2014}}</ref><ref>{{cite news|title=A Dream of Secular Utopia in ISIS’ Backyard|url=http://www.nytimes.com/2015/11/29/magazine/a-dream-of-utopia-in-hell.html|agency=New York Times|date=24 November 2015}}</ref>
| gelhe texmînkirin sal = 2014
| gelhe texmînkirin rêz =
| gelhe giştejimar =
| gelhe giştejimar sal =
| gelhe giştejimar rêz =
| gelhe tîrbûn km2 =
| gelhe tîrbûn sq/mi =
| gelhe tîrbûn rêz =
| hejmara endaman =
| TBH PHK =
| TBH PHK sal =
| TBH PHK rêz =
| TBH PHK her kesekî =
| TBH PHK her kesekî rêz =
| TBH nomînal =
| TBH nomînal sal =
| TBH nomînal rêz =
| TBH nomînal her kesekî =
| TBH nomînal her kesekî rêz =
| Gini =
| Gini sal =
| Gini guherandin =
| Gini rêz =
| Gini çavk =
| EPM =
| EPM sal =
| EPM guherandin =
| EPM rêz =
| EPM çavk =
| dirav = Diravê Sûrîyê
| dirav kod = SYP
| demjimêr = EET
| utc offset = +2
| demjimêr DST =
| utc offset DST =
| DST not =
| dijrabertî =
| celebê dîrokê = rr/mm/ssss
| hatûçûn = rast
| koda înternetê = [[.krd]]
| iso3166kod =
| koda telefonê = +963
| berdilê hîmander =
| wêne nexşe3 =
| nexşe sernav3 =
| jêrenot a =
| jêrenot b =
}}
{{bnr|Kurdistan (cudakirin)}}
'''Federaliya Demokratîk a Bakûrê Sûriyê''' ({{bi-ar|''‎الفدرالية الديمقراطية لشمال سوريا‎''}}, {{bi-syc|''‎ܦܕܪܐܠܝܘܬ݂ܐ ܕܝܡܩܪܐܛܝܬܐ ܕܓܪܒܝ ܣܘܪܝܐ‎''}}), navê perçeyekî [[Kurdistan]]ê ye, ku dikeve nav sînorên [[Sûrî|Sûriyê]]. Paytexta Federasyona Rojavayê [[Qamişlo]] ye. Navê herêmê herwiha wek '''Rojavaya Kurdistanê''', '''Rojavayê Kurdistanê''' an bi kurtî '''Rojava''' tê zanîn. Federaliya Demokratîk a Bakûrê Sûriyê xwediyê li gor 4,6 mîlyon şêniyan e. Piştî aloziya li Sûriyê hemberî [[Rejîma Baasê]] ya [[Beşar Esad]]ê tevgerandin, [[Şerê Navxweyî yên Sûrîyê]] dest pê kir. Herwiha [[Dewleta Îslamî ya Iraq û Şamê]] bi tevahî Federasyona Rojavayê Kurdistanê dagirkirin. Ji ber vê yekê [[Hevpeymana Yekbûyî yên Hêzên Karûbar - Tevgera Biryara Gehîn]] ku [[Hêzên Sûriya Demokratîk]] di bin rêveberiya [[Yekîneyên Parastina Gel]] û [[Yekîneyên Parastina Jin]] ava kirin, bi piştgiriya Amerîkayê ve meşîyan û yek bi yek herêmên Federaliya Demokratîk a Bakûrê Sûriyê rizgar kirin. Yekem rizgarkirin di roja 19ê tîrmehê 2013an de pêk hatiye.
 
'''Rojavaya Kurdistanê''' (herwiha ''Rojavayê Kurdistanê'' tê gotin), '''Başûrê Rojavaya Kurdistanê''', '''Başûrê Bîçûk''' an jî '''Binxetê''', navê perçeya [[Kurdistan|Kurdistanê]] ye ku dikeve nav sînorên [[Sûrî|Sûriyê]]. Serbajarê herêmê Qamişlo ye.
== Rûerd ==
[[Wêne:Syrian Civil War map.svg|thumb|left|300px|{{legend|#e2d974|border=1px solid grey|Rojavaya Kurdistanê}}]]
Rojavaya Kurdistanê parçeya [[Kurdistanê]] ya herî biçûk e: 31.000&nbsp;km² ye{{Çavk}}. Îro di bin desthilatdariya [[Sûrî|Sûriyê]] de ye. Taybetiyeke herêma Rojavaya Kurdistanê heye ku axa wê piranî deşt û berrî ye. Ev herêma han ji rojava ber bi rojhilat ve zirav û dirêj e, û her ku diçe qad û çarçova wê berfireh dibe.
 
== Rûberê Rojavaya Kurdistanê ==
Mirov dikare avhewaya Rojavaya Kurdistanê bike du beş. Beşa yekem avhewaya herêma [[Efrîn]]ê ye. Avhewaya li vê derê nezîkî ya Deryaya Spî ye. Havînan germ e û carnan baran dibare; zivistanan jî zêde ne sar e. Ji ber vê avhewayê herêma Efrînê, şîn e, dar û ber lê zêde ne. Her cureyên daran hene{{Çavk}}. Lê piranî darên zeytûnan e.
Rojavaya Kurdistanê parçeya [[Kurdistanê]] ya herî biçûk e: 31.000 km² ye{{Çavk}}. Îro di bin desthilatdariya [[Sûrî|Sûriyê]] de ye. Taybetiyeke herêma Rojavaya Kurdistanê heye ku axa wê piranî deşt û berrî ye. Ev herêma han ji rojava ber bi rojhilat ve zirav û dirêj e, û her ku diçe qad û çarçova wê berfireh dibe.
 
Mirov dikare avhewaya Rojavaya Kurdistanê bike du beş. Beşa yekem avhewaya herêma [[Efrîn|Efrînê]] ye. Avhewaya li vê derê nezîkî ya Deryaya Spî ye. Havînan germ e û carnan baran dibare; zivistanan jî zêde ne sar e. Ji ber vê avhewayê herêma Efrînê, şîn e, dar û ber lê zêde ne. Her cureyên daran hene{{Çavk}}. Lê piranî darên zeytûna ne.
 
Beşa duyem ku [[Serê Kaniyê]], [[Hesîçe]], [[Amûdê]], [[Qamişlo]] û Dêrik hildide nava xwe bi berrî û deşt e. Çiya û daristan nîn in. Zivistan kin in. Hema hema berf nabare. Carinan baran dibare. Di meha Çileyê de li Qamişlokê germahî digihîje +7, li Dêrik û Amûde jî +6 pîleyan. Havîn dirêj in. Germahî pirr e. Ziwayî heye. Havînan ji çolên Erebistan û Sûriyê bayên germ tên û bandor li avhewaya herêmê dikin. Havînan germahî digihêje 40 pîleyî.
Line 152 ⟶ 15:
[[Qamişlo]] û [[Nisêbîn]] yek bajar in, lê di navbera [[Tirkiye]]yê û Sûrî de hatine dabeşkirin. Qamişlo di desthilatdariya Sûriyê û Nisêbîn jî di bin destê Tirkiyeyê de maye. Hûn di wêneyê de li Nisêbînê ala tirkan û li Qamişloyê jî ala Sûriyê dibînin.
 
== Kantonên Efrînê, Kobanî û Cizîrê yên Rojavaya Kurdistanê (2014) ==
{{Gotara bingehîn|Kantona Cizîrê ya Rojavaya Kurdistanê}}{{Gotara bingehîn|Kantona Efrînê ya Rojavaya Kurdistanê}}{{Gotara bingehîn|Kantona Kobaniyê ya Rojavaya Kurdistanê}}
Di 21´ê rêbendana 2014´an de [[Rêveberiya xweser a rojavaya Kurdistanê]] hat denezendin. Rêveberiya xweseriya rojavaya kurd weke sê [[kanton]]an hat ragihandin. Kantona pêşî ya ku di 21´ê rêbendanê de rêveberiya wê ya xweser hat ragihandin, [[Rêveberiya xweser a kantona Cizîrê]] bû. Kantona duyem ku di 27´ê rêbendana 2014´an de rêveberiya wê ya xweser hat ragihandin, [[Rêveberiya xweser a kantona Kobaniyê]] bû. Kantona sêyem jî, ku rê veberiya wê di 29´ê rêbendana 2014´an de hat ragihandin in, [[Rêveberiya xweser a kantona Efrînê]] bû. Her kanton jî, rêveberî û hikimeta xwe ya demkî ragihandin. Piştî ku ragihandina Rêveberiya xweser a rojavayê Kurdistanê jî, êdî di nava kurdan de bi rojan bû sedema şahiyan{{çp}}.
{{Gotara bingehîn|Kantona Efrînê}}
{{Gotara bingehîn|Kantona Kobaniyê}}
{{Gotara bingehîn|Herêma Şehbayê}}
[[Wêne:Rojava february2014 2.png|thumb|250px|Kantonên Rojavaya Kurdistanê, 2014]]
Di 21ê kanûna paşîn a 2014an de [[Rêveberiya xweser a rojavaya Kurdistanê]] hat demezrandin. Rêveberiya xweseriya rojavaya kurd weke sê [[kanton]]an hat ragihandin. Kantona pêşî ya ku di 21ê kanûna paşîn de rêveberiya wê ya xweser hat ragihandin, [[Rêveberiya xweser a kantona Cizîrê]] bû. Kantona duyem ku di 27ê kanûna paşîn a 2014an de rêveberiya wê ya xweser hat ragihandin, [[Rêveberiya xweser a kantona Kobaniyê]] bû. Kantona sêyem jî, ku rê veberiya wê di 29ê kanûna paşîn a 2014an de hat ragihandin, [[Rêveberiya xweser a kantona Efrînê]] bû. Her kanton jî, rêveberî û hikimeta xwe ya demkî ragihandin. Piştî ku ragihandina Rêveberiya xweser a rojavayê Kurdistanê jî, êdî di nava kurdan de bi rojan bû sedema şahiyan{{çp}}.
 
==Rêveberiya Federasyonê==
===Rêvebirên Kanton===
{|class="wikitable"
! colspan="3" |[[Kanton (binebeşên welat)|Kantona Rojava]]
! Navê fermî (ziman)
! Serokwezîr
! Cîgirê Serokwezîrê
! colspan=2|Hevpeymaniya<br/>Rêvebirê
! Hilbijartinên paşve
! Hilbijartinên pêşve
|-
|[[File:Coat of Arms of the Afrin Canton.svg|40px|Efrîn]]
|[[File:Flag of the Afrin Canton.svg|40px|Efrîn]]
|[[Kantona Efrînê]]
|{{vunblist|{{navê rastî|ku|Kantona Efrînê}}|{{navê rastî|ar|مقاطعة عفرين}}|{{navê rastî|syc|ܦܠܩܐ ܕܥܦܪܝܢ}}}}
|[[Hêvî Îbrahîm]]
|[[Remzi Şêxmus]]<br/>[[Ebdil Hemid Mistefa]]
|style="background-color: #FEE801"|
|[[Tevgera Civaka Demokratîk|TEV-DEM]]
|Kanûna paşîn 2014
|
|-
|[[File:Coat of Arms of the Cizire Canton.svg|30px|Cizîrê]]
|[[File:Flag of Jazira Canton.svg|40px|Cizîrê]]<br><br>[[File:Flag of Cazire Canton.svg|40px|Cizîrê]]
|[[Kantona Cizîrê]]
|{{vunblist|{{navê rastî|ku|Kantona Cizîrê}}|{{navê rastî|ar|مقاطعة الجزيرة}}|{{navê rastî|syc|ܦܠܩܐ ܕܓܙܪܬܐ}}}}
|[[Akram Hesso]]
|[[Elizabeth Gawrie]]<br/>[[Hussein Taza Al Azam]]
|width=5px style="background-color: #FEE801"|
|[[Tevgera Civaka Demokratîk|TEV-DEM]]
|Kanûna paşîn 2014
|
|-
|[[File:Kantona Kobanê (Emblem).svg|30px|Kobanî]]
|[[File:Flag of Kobanî Canton.svg|40px|Kobanî]]
|[[Kantona Kobaniyê]]
|{{vunblist|{{navê rastî|ku|Kantona Kobaniyê}}|{{navê rastî|ar|مقاطعة كوباني}}|{{navê rastî|syc|ܦܠܩܐ ܕܟܘܒܐܢܝ}}}}
|[[Enwer Muslim]]
|[[Bêrîvan Hesen]]<br/>[[Xalid Birgil]]
|style="background-color: #FEE801"|
|[[Tevgera Civaka Demokratîk|TEV-DEM]]
|Kanûna paşîn 2014
|
|-
|[[File:Coat of Arms of Rojava.svg|40px|Şehba]]
|
|[[Herêma Şehbayê]]
|{{vunblist|{{navê rastî|ku|Herêma Şehbayê}}|{{navê rastî|ar|مناطق الشهباء}}|{{navê rastî|syc|ܦܢܝܬܐ ܕܫܗܒܐ}}}}
|[[Ismail Musa]]
|[[Mohammed Ahmed Khaddro]]<br/>[[Ayman al-Hafez]]
|style="background-color: #0080ff" |
|[[Hevbendiya Demokrat a Niştimanî ya Sûrî|TWDS]]
|Sibat 2016
|
|-
|[[File:Coat of Arms of Rojava.svg|40px|Konfederasyon]]
|[[File:Flag of Syrian Kurdistan.svg|40px|Konfederasyon]]
|'''Konfederasyon'''
|'''{{vunblist|{{navê rastî|ar|الفدرالية الديمقراطية لشمال سوريا}}|{{navê rastî|ku|Federaliya Demokratîk a Bakûrê Sûriyê}}|{{navê rastî|syc|ܦܕܪܐܠܝܘܬ݂ܐ ܕܝܡܩܪܐܛܝܬܐ ܕܓܪܒܝ ܣܘܪܝܐ}}}}'''
|'''[[Hediya Yûsif]]''<br/>'''[[Mensûr Selûm]]''
|N/A
|style="background-color: #FEE801"|
|'''[[Tevgera Civaka Demokratîk|TEV-DEM]]''
|'''Adar 2016'''
|
|}
 
== Dîroka Rojavaya Kurdistanê ==
===Encûmena Federal===
{|class="wikitable sortable"
! Nav
! ! colspan="2" |Partî
! ! colspan="2" |Hevkarî
! ! colspan="2" |Kanton
|-
|Îşûh Gewriyê
|style="background-color: #b20000" |
|[[Partiya Yekîtiya Suryanî (Sûrî)|Partiya Yekîtiya Suryanî]] (SUP)
|style="background-color: #ffd700" |
|[[Tevgera Civaka Demokratîk|TEV-DEM]]
|[[File:Coat of Arms of the Cizire Canton.svg|25px|Cizîrê]]
|[[Kantona Cizîrê|Cizîrê]]
|-
|Meram Dawûd
|style="background-color: #00FF00" |
|[[Peymana Rûmet û Mafan]]
|
|
|
|?
|-
|Îbrahîm El-Hesen
|
|N/A
|
|N/A
|[[File:Kantona Kobanê (Emblem).svg|25px|Kobanî]]
|[[Kantona Kobaniyê|Kobanî]]
|-
|Rojîn Remo
|style="background-color: #7f7fff" |
|[[Yekîtiya Star]]
|style="background-color: #ffd700" |
|[[Tevgera Civaka Demokratîk|TEV-DEM]]
|
|N/A
|-
|Hikmet Hebîb
|style="background-color: #17aa17" |
|[[Koalîsyona Neteweyî ya Ereb]]
|
|
|
|?
|-
|Bêrîvan Ehmed
|
|N/A
|
|N/A
|
|N/A
|-
|Cemal Şêx Baqî
|style="background-color: #daff00" |
|[[Partiya Demokrat a Kurdistanê li Sûriyê]] (PDKS)
|style="background-color: #a8ff00" |
|[[Encûmena Niştimanî ya Kurdî|KNC]]
|
|?
|-
|Parêzer Elaaddin El-Xalid
|style="background-color: #0080ff" |
|[[Hevbendiya Demokrat a Niştimanî ya Sûrî]]
|
|
|[[File:Coat of Arms of Rojava.svg|35px|Şehba]]
|[[Herêma Şehbayê|Şehba]]
|-
|Salih El-Nebwanî
|style="background-color: #228B22" |
|[[Tevgera Mafên Zagona Hemwelatiyê]] (QMH)
|
|
|
|?
|-
|}
 
== Dîrok ==
{{Gotara bingehîn|Dîroka Rojavaya Kurdistanê}}
Dîroka Rojavaya Kurdistanê, pirr kevn diçê. Bi teybetî, li ser wê axa wê, ji demên Sumeriyan ve li wir jiyane û şariştanî di pêşketinê de ya. Ev herêm Rojavaya Kurdistanê, dikeve keviya çemê mazin û navdar ê Firatê de. Di demên berê de, heta ku digihişt ber çiyayê kurdan û bajarên weke [[Efrîn]], [[Kobanî]], [[Serêkaniyê]] çem diharikî. Ev herêm, weke herêmna şîn û pêşketî bûn. jiyane li van herêman, di pirtûkên pîroz de jî bicih bûya. Bi teybetî, ji ber Kobanî û Efrînê û heta ku digihijê Halebê û piştre şamê, weke herêmna ku li wan zanebûn pêş diket bû. Birehim xelîl, çanda wî li vê herêmê bicih bûya. Mîtra, di dema mîtaniyan de hatiya û ew bixwe jî ji Mîtaniyan bûya. Mîtanî jî kurd bûna..<ref>Abdusamet Yigit, ''Pirtûka, ´jiyane di bin roja Mîtra de dimeşê</ref>
[[Wêne:Rojava february 2014.png|thumb|250px|Rojavaya Kurdistanê, 2014]]
[[Wêne:Rojava june 2015.png|thumb|250px|Rojavaya Kurdistanê, 2015]]
[[Wêne:Northern Syria - Rojava october 2016.png|thumb|250px|Rojavaya Kurdistanê, 2016]]
Dîroka Rojavaya Kurdistanê, pirr kevn diçe. Bi taybetî, li ser wê axa wê, ji demên Sumeriyan ve li wir jiyane û şaristanî di pêşketinê de ya. Ev herêm Rojavaya Kurdistanê, dikeve keviya çemê mezin û navdar ê [[Firat]]ê de. Di demên berê de, heta ku digihişt ber çiyayê kurdan û bajarên weke [[Efrîn]], [[Kobanî]], [[Serêkaniyê]] çem diherikî. Ev herêm, weke herêmên şîn û pêşketî bûn. jiyanê li van herêman, di pirtûkên pîroz de jî bicih bûye. Bi taybetî, ji ber Kobanî û Efrînê û heta ku digihije Helebê û piştre Şamê, weke herêmên ku li wan zanebûn pêş diket bû. Birehîm Xelîl, çanda wî li vê herêmê bicih bûye. Mîtra, di dema mîtaniyan de hatiye û ew bixwe jî ji Mîtaniyan bûye. Mîtanî jî kurd bûne.<ref>Abdusamet Yigit, ''Pirtûka,´jiyane di bin roja Mîtra de dimeşê</ref>
 
Li herêmê, piştî ku rejima be'sê lê tê û serdest dibedibê, wê navê herêmê giştkan diguherînebiguharêne. Lê navênnavê herêmê kevn in. MînakMinak, navê Kobanê<ref>by Jack M. Sasson - Chapel Hill, North Carolina, HURRIANS AND HURRIAN NAMES IN THE MARl TEXTS </ref>, ji dema Hûriyan a. Navê Serêkaniyê bi rengê ´weşokanî´ ji dema hûrî û mîtaniyan ea û di dema Mîtaniyan de bûyebûya paytextpaytaxt ji mîtaniyan re. Herêma Serêkaniyê, piştî ku dewletên Sûrî û Tirkiyeyêtirkiya ava bûnavabûn, bû du-qism.qat- QismekêQatek li Sûrî ma û rejima Be'sê navê wê guharandgûharand û kir "Rasûlayn". QismêQata wê yêya li aliyê Tirkiyeyêtirkiya ma jî, rejima tirk navê wê guharand û navê wê kir "Ceylanpinar". Lê ev herduherdû qismqat jî, berê yek bûnyekbûn û bajarek bûn. Berê di ber re jî û di navê de jî şaqna ji çemê Firatê diherikîdiharikî.
 
Di demên berî zayinê de, di dema Gûtiyan de jî, di nava sînorê Gûtiyangûtiyan de bûyebûya. Piştî gûtiyan re ku hûrî û mîtanî hatin, êdî ew herêm bû weke navend û paytexta wan ku ew lê bi pêş ketinpêşketin û mezinmazin bûn. Li herêmê, di dema Sumeriyan de, di dema Xanadana Ur de jî, ev herêm ji wê re û ji pêşketina wê re bûyebûya hîm. Ji her sê xanedanênxanadanên UranUr´an re jî wisawusa bûyebûya. ÎroÎ ro, di roja me de ku dikeve naqabîna EfrînAfrîn û HelebêHalabê de, di dema Sumeriyan de ku ji wê re ´Marî´ dihat gotin, nivîsa bizmarîpizmarî ku li wir hat dîtin, û tercumeyêntercûmeyên wê bi navê "hurrian and hurrian names in the mari tekst" de navê "Kobanê" û hwd henehena. Marî, di dema hûrî û mîtaniyan de di nava sînorê hûrî û mîtaniyan de bû.
 
Di dema hûrî û mîtaniyan de, bi pêşketina xwe di aramiyê de li vê herêmê jiyanejiyan kiriya. Lê piştre, di dema Asûriyan de, rastî êrîşanhêrîşan hatiyehatiya. Di dema [[Îskenderê Mezin]]mekedonî de jî re rastî êrîşanhêrîşan hatiyehatiya. GavaMediya, kudi Medîdema ku li herêmê bûnbû desthilatdar ew derewder di nava sînorê xwe de girt û bi wê re li ser herêmên Anatoliaanatolia jî karî ku serdestiya xwe bide erêkirinherêkirin. Di pirtûkên pîroz de behsabahse Nemrûd tê kirin ku di dema Birehim Xelîlxelîl de jiyayejiya ya. Nemrûd jî, di dema xwe de li vê herêmê xwe kiriyekiriya hukimdarhikimdar. Çanda herêmê, heta dema derketina Îslemiyetêîslemiyetê li gor çanda Êzidîtiyêêzdayiyê bû. Piştre dînêîslemiyetê Îslamê ew derewder jî kiriyekirina bin destê xwe de û guherandiyeguharand. Piştre, wê demên desthilatdariyên kurd ên dewletên kurd Merwaniyan û Eyûbiyan li herêmê bi pêş dikevinbikevin. HerêmWê herêm, di dema Eyûbiyan de, ji sadsalasadsale 11em11´min û heta sadsalasadsale 16em16´min, wê di bin destê desthilatdariya xanadana eyûbiyan de dimînebimêne. .<ref>Abdusamet Yigit, ''Pirtûka, ´di sedsale 21´ê de şoreşa kurd: rojava´</ref> Piştî ku Osmanî bi pêş ketinpêşketin, êdî osmaniyan, ew derewder weke eyeletekê desthilatdariya eşîrênaşîrên kurd qebûl kiriyeherêkiriya.
 
== Zimanê ku lê tên axiftin ==
== Ziman ==
 
Zimanê ku zêde tê axaftinaxiftin [[zimanê kurdî]] zaravayê [[kurmancî]] ye. Lê [[zimanê erebî]], asûrî û hwd jî li herêmê dihên axaftinaxiftin. Li herêmê, rojnameyên bi kurdî, TVyên bi kurdî jî hene. [[Ronahî TVTv]], TVya kurdî ya Rojavayêrojavayê Kurdistanêkurdistanê yeya. Ji aliyê çapameniyê ve, piştî ku şoreşa Rojavayêrojavayê kurdîkurdi bû, hêdîêdî hêdîhin bi hin pêşveçûnên di qada çapameniyê de jî berfirehroj bi roj dibedibin.
 
== DînOl ==
Olên ku li herêmê dijîn, weke olên sereke [[Îslam]]iyet, [[Êzîdî]]tî û [[XiristiyanîMesihî]] yene. Lê mezhebên van olan, ku mirovên ji wan jî hene. Ji sedî 80yê80îyê wê derêwêderê [[misilman]] in. Hejmareke mezin ya êzîdiyan jî li herêmê heye û ev jî li gorî ku tê gumankirin ser sedî 10an re ye. Lê gelekan jî, ji herêmên xwe koçber kirinekoçberkirine. Berê, ev hejmar pir zêde bû. Her wisawusa, xiristiyanênmesihiyê li herêmê di derûdorê jisadî sedî 10an10´an de ne. Asûrî, piraniyan, ji dînêola XiristiyanîMesihiyê ne. Lê ku ne pir zêde jî bin, Kurdên Mesihî jî hene. HerwisaHer wusa, [[Kurdên cihû]]yen jî berê li wir dijiyandijîn. Heta dema rejima [[Be's]]ê li wir dijiyan,dijîn pişre, hinekan ji wan koçîgoçî Îsraîlê kirin û hinekan jî koçîgoçî welatên ewropî kirine. Îro, her wisawusa zêde [[cihû]] li herêmê nemane. Lê li çend cihan, hê jî kinîştên wan henehena ji bo bergkirinê.
 
== Bajarên Rojavaya Kurdistanê ==
== Bajar ==
[[Wêne:Rojava cities.png|thumb|250px|Bajarên Rojavaya Kurdistanê]]
[[Wêne:Rojava february2014.png|thumb|250px|Bajarên Rojavaya Kurdistanê]]
[[Wêne:Rojava february2014 2.png|thumb|250px]]
[[Wêne:Rojava june 2015.png|thumb|250px]]
Bajar û bajarokê herêmê:
* [[Amûdê]]
* [[Cerablûs]] ([[:en:Jarabulus|en]])
* [[Cerablus]]
* [[Cindirêsê]]
* [[Dêrika Hemko]]
Line 346 ⟶ 56:
* [[Siluk]]
* [[Membic]] ([[:en:Manbij|Manbij]])
* [[Qamişlo]] (Paytext)
* [[SerêkaniyêSerê Kaniyê]]
* [[Tirbespiyê]]
* [[Til Koçer]]
 
Li Rojava Hesîçe bi tenê wîlayet e, yên din qeza û nehiye ne. Qamişlo qezaya Hesîçeyê ye, lê ew ji Hesîçe û hemû bajarên din mezintir e. Qamişlo wekî navend û paytextê herêma Rojavayê Kurdistanê tê pejirandinqebûlkirin. Li navenda Qamişlo nêzî 150.000 kes dijîn{{Çavk}}. Li bajarên Sûriyê, li [[Heleb]], [[Reqa]] û [[Şam]]ê jî gelek taxên kurdan hene{{Çavk}}.
 
Di nava bajarên Rojavaya Kurdistanê ji aliyê erdnîgarîardnîgarî ve Serêkaniyê, EfrînAfrîn, Kobanî û Qamişlo jiû bajarênhwd mezinweke bajarna mazin in. Bajarê Serêkaniyê, di rastiyê weke bajarekî pirr mezinmazin a. Lê ji ber ku di nava sînorê Tirkiyetirkiya û Sûrî de hatiyehatiya qatkirin û qatek li aliyê Tirkiyeyêtirkiya angoû ankû Bakûrêbakûrê Kurdistanêkurdistanê û qatek li aliyê Sûrî û angoankû Rojavayêrojavayê Kurdistanêkurdistanê mayemaya, êdî biçûkpiçûk bûyebûya. Lê ji aliyê erdnîgariyêardnîgariyê ve weke bajarê mezinmazin ê dîrokî yejî ya. Di dema Mîtaniyan de, Serêkaniyê bi navê ´weşokanî´ herduherdû bi hevduhevdû ve bûn û paytextpaytaxt bû. Weke bajarê mazin ê lê jiyan û şaristanî pêşketî bû. Di nava bajarê de, berî avakirina komarakomare tirk û ya Sûrî, xetaxate trenê derbasdi dibûbuhurt. Ew xetaxate trenê, piştre kirinekirina weke sînor. Aliyê xetaxate trenê ê li aliyê Sûrî û angoankû li aliyê Rojavayêrojavayê Kurdistanêkurdistanê li wî alî mayemaya û aliyêAliyê li vî xetaxate trenê jî di nava sînorênSînorê Tirkiyeyêtirkiya û angoankû li Bakûrêbakûrê Kurdistanêkurdistanê mayemaya.
 
Bajarên Rojavayêrojavayê Kurdistanêkurdistanê, ên weke Amûdê, EfrînêAfrînê, Qamişlo, Serêkaniyê, HesekêHasakê, Dirbesipiyê,. Girê Sipî,. Tilkoçer, û hwd, çend ji wan bajarên mezin inmazin ku nifûsênlê wanpirr mirov pirdijî inna. Tilkoçer, dikeve sînorê Îraqê de. Deriyê li Îraqê, yek jê ji Tilkoçerê vedibedivebê.
 
== Desthilatdarî ==
 
Desthilatdarî, îro di destê kurdan de yeya. KurdKurdan, rêveberiya xwe ya xweser a Rojavayêrojavayê Kurdistanêkurdistan ragihandin. Herêma Rojavayêrojavayê Kurdistanêkurdistanê, li sê kantonan hatiye beşkirin û rêveberî û hikûmetênhikimetên wan ava kirin. Ev hersê kanton jî, "Kantona´kantona Cizîrê",´. "Kantona´kantona Kobaniyê"´ û "Kantona´kantona Efrînê"´ yeya. Îro, Rojavayêrojavayê Kurdistanêkurdistanê, ji aliyê van hersê rêveberiyên xweser ên kurdistanî ve tê birêvebirinbi rê ve birin. Herêm, bajarê wê ê mezinmazin Qamişlo yeya. Qamişlo, weke paytextapaytaxta herêmê jî tê dîtin.
 
HikûmetaHersê hersêkanton kantonanjî, hikimeta wan, ji 22 wezaretanwezeretan pêk tê. Ew wezeret, xwe li herêmê bi rêxistin dikin û herêmê bi rê ve dibin. KurdKurdan, piştî ku bi xelkênxalkên din ên li herêmê re şoreşa rojava kirin, êdî ew rêveberî jî hatinehatina avakirin û ragihandin. Lê rêveberiyên herêmê, ji aliyê welatên herêmê ên weke Tirkiyetirkiya, Îran û Îranêrêveberiya kurd a başûrê kurdistanê ve hatiyehatiya xistin bin ambargoyê de. Piştî ku rêveberiya xweser hat ragihandin, ew êdî care pêşî bû ku rêveberiyekerêveberiyaka ki ji xelkêxalkê li herêmê hatibû avakirin. Lê hêzên weke Tirkiye ji ber ku li dijî rêveberiya bi destê kurdan bûn, hin kurdên ji herêmê di bin navê ENKS`ê re bi rêxistin kirin û li ser wan re xwestin ku rewşeka qatkirî a siyesî biafirênin û bi wê re jî derbeyê li rewş siyesî a Rojavayê kurdistanê bixin.
 
Piştî ku kurdênkurdê Rojavayêrojavayê Kurdistanêkurdistanê, bi xelkênxalkê din ên li herêmê re ku rêveberiya Rojavayêrojavayê Kurdistanêkurdistanê ava kirinavakirin û ragihandin, êdî dest bibidest dîplomasiya nasandinanaskirina wê kirin. Gelek heyet ava kirinavakirin û şandineşandina welatên Ewropîewropî û welatên din ên cihanî ku xwe bidinbidina nasîn.
 
== Hêzên parastinê ên Rojavaya Kurdistanê ==
{{Gotara bingehîn|YPG}}
{{Gotara bingehîn|YPJ}}
{{Gotara bingehîn|QSD}}
{{Gotara bingehîn|Asayîş}}
 
*[[Gerîla]]<br>
Piştî ku kurdan li herêmên xwe rêveberiya xwe ya xweser ava kirin û ragihandin, êdî hêzeka xwe ya parastinê ku ji kurdên Rojavayê Kurdistanê û beşên din ên civatî afirî ava kirin. Ew jî, navê YPG, Gerîla, Pêşmerge direjîhiya wê "Hêzên Parastina Gel" e. Herêmên kurdan diparêze. Lê bi wê re jî, YPJ hat avakirin. Ev jî, weke hêz û artêşa jinan e. Pirraniya endemên YPJê ji jinên ciwan ên kurd û komên din ên li herêmê ku dijîn pêk tê. Wekî din jî, hêza Aşayîşê heye. kar û erka Hêza Asayîşê ew e ku aramiya nava bajaran biparêzê. Weke hêza polîsan e.
*[[Pêşmerge]]<br>
*[[YPG]] <br>
*[[YPJ]] <br>
 
Piştî ku kurdan li herêmên xwe rêveberiya xwe ya xweser avakirin û ragihandin, êdî hêzeka xwe ya parastinê ku ji kurdên rojavayê kurdistanê û beşên din ên civatî afirî avakirin. Ew jî, navê YPG, Gerîla, Pêşmerge direjîhiya wê "hêzên parastina gel" a. Herêmên kurdan diparêzê. Lê bi wê re jî, YPJ, hat avakirin. Ev jî, weke hêz û artişa jinan a. Pirraniya andamên YPJ´ê ji jinên ciwan ên kurd û komên din ên li herêmê ku dijîn pêk tê. Wekî din jî, Hêza aşayîşê heya. Hêza aşayîşê, kar û erka wê, ew a ku aramiya nava bajaran biparêzê. Weke hêza polisiya a kurdistanî ya.
Kar û erka Hêzên Parastina Gel ku bi navê wê yê kurt [[YPG]]ê, ew e ku weke artêşa Rojavayê Kurdistanê li dijî êrîşên ku ji derve tên bi ser Rojavayê Kurdistanê bergirî bike. Herwisa bi vî rengê YPGê, em dikarin weke artêşa Rojavayê Kurdistanê jî bi nav bikin.
 
YPGê, temamiya Rojavayê Kurdistanê diparêzê. Her kesekê li herêmê diparêze kurd be an ne kurd be. Aramiya wan temîn dike. Herwisa, weke artêşa Rojavayê Kurdistanê, ji aramî û parastina Rojavayê Kurdistanê ew berpirsiyar e. YPGê, ne hêzek siyesî ye. YPGê, hêzek leşkerî ya parastinê ye. Artêşa Rojavayê Kurdistanê ye.
Hêzên parastina gel´ ku bi navê wê yê kort [[YPG]]ê, kar û erka wê ew a ku weke artişa rojavayê kurdistanê li dijî hêrîşên ku ji derve ku hatina bi ser rojavayê kurdistanê li pêşiya wan bisekinê. Her wisa, bi vî rengê YPG´ê, em dikarin weke artişa rojavayê kurdistanê jî bi nav bikin.
YPG´ê, hemû rojavayê kurdistanê diparêzê. Hîç, cûdahiyê nakê nav de. Herkesekê, li herêmê ku kurd bê û ne kurd bê, wan diparêzê. Aramiya wan çê dike. Her wusa, weke artişa rojavayê kurdistanê, ji aramî û parastina rojavayê kurdistanê ew berpirsiyar a. YPG´ê, ne hêzek siyesî ya. YPG´ê, hêzek leşkerî ya parastinê ya. Artişa rojavayê kurdistanê ya parastinê ya.
 
== Partiyên kurdî ==
Line 382 ⟶ 93:
* [[Partiya Demokrat a Kurdistanê li Sûriyê]]
* [[Yekîneyên Parastina Gel]]
* [[Partîya Demoqrat a kurdî ya sûrî]]
 
== Binêre jî ==
==Parêzgehên Rojavayê Kurdistanê==
* [[Serhildana Rojavayê Kurdistanê]]
 
== Mijarên têkildar ==
* [[Serhildana Rojavaya Kurdistanê]]
* [[Şerê navxweyî yê Sûriyê]]
* [[Rêveberiya xweser a rojavayê Kurdistanê]]
Line 393 ⟶ 101:
 
== Çavkanî ==
{{çavkanî|2}}
 
== Girêdanê derve ==
{{Commonscat-b|Syrian Kurdistan}}
* [http://kuwww.pydrojava.comnet/ku/index.php PYD Rojava] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161124180601/http://ku.pydrojava.com/ |date=2016-11-24 }}
 
 
{{Mijarên Rojavayê Kurdistanê}}
{{Bajarên Kurdistanê}}
{{Parçeyên Kurdistanê}}
 
[[Kategorî:RojavayaRojavayê Kurdistanê| ]]
Ji "https://ku.wikipedia.org/wiki/Rojavaya_Kurdistanê" hatiye standin.