|
[[Wêne:1099jerusalem.jpg|thumb|right|250px]]{{Wergerîne|fa|ziman2=es|ziman3=en|bijartî=1}}
'''Seferên xaçperestan ya yekem''' [[Seferên Xaçperestan|seferên Xaçperestanê]] herî pêşina bi destên [[xiristiyan]]an, bo sebeb û armancê ku [[Orşelîm|Orşelîmê]] dîsa bidest bixin hatibû li dar xistin. Vê seferê piştî fermana [[Papa]] [[Urban{{Girêdan|Urbanus II]]|en}} re di sala [[1095]]'an de dest pê kir û bi dagirkirina [[Orşelîm|Orşelîmê]] di sala [[1099]]'an de re jî dawî dît.
==Sedem==
[[Qudis|Qûdis]] û [[Felestin]] pê [[împaratoriyaîmperatoriya RomaRomê]] bû du paran re heta [[637]]an de kete dest [[Ereb]]an, di destên Bîzansê de bû. Pê ku di sala 637'an Ereban ket re, di [[sedsala 11'an]] de êdî Xristîyanan bo şunda dest xwe xistinê wê de re li fersenda digeriyan.
Di wê demê de bajar û xakên Bîzansên[[Rûm (kes)|Romê]] li [[Anatoliya]] (li [[Împeratoriya Bîzansê]]), ji pê binketina di [[{{Girêdan|Cenga Malazgirtê]]yêMalazgirtêyê|tr|Malazgirt Meydan Muharebesi|en|Battle of Manzikert}} di [[1071]]an re yek bi yek bi destên [[SelçukSelçûqan|Selcuqan]]an diketin. Ji bo artêşa BîzansRomê êdî gelek lawaz bûbû û ji hêz de ketîbû, împaratorê BîzansêRomê {{Girêdan|Aleksios [[I Komnênos|en|Alexios I]] Komnenos}} ji dewletên Ewropayê, li hemberî Selçukan alîkarî dixwest. Selçukan wê demê de Anatoliya, [[AntiochiaAntioxeia]] (îroj [[Antakya]]) û Qûdis dest xwe xistibûn. Bîzansan jî ser van binketinan re, ji bo alikariyên wan bixwazin propogandaya xakên pîroz û qala zehmet kişandina xiristiyanên wan deveran dikirin. Dîsa bi armanca vê împaratorê Bîzansê [[AlexiosAleksios I]] Komnenos bo yekkirina mezhebên Roma-[[Katolîk]] û [[Ortodoks]] pêşniyaz da.
Di wan deman de 18-[[28'ê sermawezê]] [[1095]] li bajarê [[Clermont-Ferrand|Clermont]] ji bo yekkirina wan du mezheban civînek di serokiyê [[Papa]] [[UrbanUrbanus II]] de bû. Di wê civînê de gelek welatan de gelek [[Kardînalkardînal]] û [[Bîşopepiskop]] hatîbûn Clermontê. Di dawiya civînê de [[Papa]] axaftinake di dîrok de gelek mihîm û navdarê ku wek {{Bi-la|{{ill|Deus Vult|en}}}} (an ''Deus lo vult!'': ("Xwedê wê daxwaze") tê navkirin kir. Di wê axaftinê de [[Papa]] qala zehmetiyên xiristîyanên xakên Pîroz û lazimiya dest xwe xisitna wan deveran kir. Êdî bi slogana ''Deus lo vult!''(''Xwedê wê daxwaze'') propagandayake ji bo seferake pîroz li hemû ewropayêEwropayê dest pê kir.
== Sefer ==
Pê fermana Papayê di biharê [[1096]]an de re, sefereka bê organîze û pêkhatî ji hêla gel û leşkerên hat dar xistin û ewna tavilê derbaza [[Anatoliya]] bûn. Lê ji bo ew artêşê bê organîze bû, ewna bi destên [[Selçuk]]an li bajarê [[Nicea]](îznika îroj ) tavilê hatin kuştin. Ew eskerên kanîn ji wê cengê canê xwe bifilitînin şunda vegerîyane bajarê [[KonstantinopolîsKonstantînopolîs|Konstantinopolîsê]]ê û xwe dane bendiya [[Xaçperest]]ênXaçperestên dinên werin.
[[Wêne:First.Crusade.Map.jpg|thumb|right|250px|Rêya sefera Xaçperestayê Yekem]]
Ji pê re artêşake dina vê gavê hîn organîze û hîn mezinê bi bingehî ji [[Fransî]]yan pêk dihatî ji Ewropayê birê ket. Leşker û [[Şovalye]]yên gelek welatên Ewropayê de dihatinî di meheya adarê [[1097]]an de li [[Konstantinopolis]]ê gêhiştine hev. Mezinahiya wê artêşa texmînî nêzî 50.000-6000 esker bû.
Artêşa Xaçperestan derbaza [[Anatoliya]]yêAnatoliyayê bû û di [[19'ê pûşperê]] [[1097]]an de siftê bajarê [[NiceaNikaia]] (îroj [[Îznîk]]) ji [[selçuk]]an stand. Di [[1'ê tîrmehê]] de jî Selçuqên di serdariyê [[{{Girêdan|Kiliç Arslan I]]|tr|I. Kılıç Arslan|en|Kilij Arslan I}} de li nêzî [[Eskişehir]]ê îroj bin xistin. Paş van serfiraziyan re Xaçperestan Anatoliya serbiser bi hêsanî derbaz kirin û gêhiştine Kurdîstanê. Wan di [[1098]]an de Edessaya (îroj [[Riha]]) dagir kir û li wir [[Dewletên XaçiyaXaçperestan]]yê herî pêşinê bi navê [[Mîriya{{Girêdan|Wîlayet Edessa]]|tr|Urfa Kontluğu|en|County of Edessa}} tê zanîn saz kirin. Xaçiya pê re bajarên dinên [[MezopotomyaMezopotamya]] û Kurdîstanê dagir kirin û berê xwe dane ser Antoichia(îrojAntioxeia [[Antakya]])yê. Wan Enteqya pê rapêçaneka heft mehan re di pûşperê [[1098]]an de dest xwe xistin û niştiyên wir bi tunî kuştin. Wan li wir dewletaDewleta xaçperestanêXaçperestanê duyemyekî [[Mîriyadin Edessa]]{{Girêdan|Mîrîtiya Antioxeia|tr|Antakya Prensliği|en|Principality of Antioch}} saz kirin.
Ji pê Antoichia re jî bi armancê dest xwe xistinê [[Qûdis]]ê dewama meşînê xwe kirin. Ew bajara nêzî saleke ku ji [[1098]]an virve di destên [[Fatimî]]yan de bû. Di [[13'ê pûşperê]] sala 1099'an de Xristiyan bi artêşake nêzî 14.000 leşker de pêkdihatî dorpêç kirin. Ji ber ku sûrên bajaêr saxlem bûn û Fatimiyan bajar bi serfirazî diparastin ceribandinên pêşin Xaçpêrest bêserfiraz dibûn. Lê bi dirêjbûna rapêçanê re di dawiyê de, pê rapêçanê 5 heftan re wan Qûdis dest xwe xistin. Pê Xaçperestan Fatimî li Qûdisê bêhtir li derên din jî, bi tunî bin xistin re, [[Gottfried von Bouillon]] xwe wek keyê [[Keyatiya Orşelîm]] û dewleta Xaçiyayê Orşelîmê da zanîn. Wan ji pê sefer xelas bû re di [[1109]]an dewletake dina bi navê [[Miriya Triopoli|Mîrîtya Treblûsê]] saz kirin. ▼
▲Ji pê AntoichiaAntioxeia re jî bi armancê dest xwe xistinê [[Qûdis]]êQûdisê dewama meşînê xwe kirin. Ew bajara nêzî saleke ku ji [[1098]]an virve di destên [[Fatimî]]yan de bû. Di [[13'ê pûşperê]] sala 1099'an de Xristiyan bi artêşake nêzî 14.000 leşker de pêkdihatî dorpêç kirin. Ji ber ku sûrên bajaêr saxlem bûn û Fatimiyan bajar bi serfirazî diparastin ceribandinên pêşin Xaçpêrest bêserfiraz dibûn. Lê bi dirêjbûna rapêçanê re di dawiyê de, pê rapêçanê 5 heftan re wan Qûdis dest xwe xistin. Pê Xaçperestan Fatimî li Qûdisê bêhtir li derên din jî, bi tunî bin xistin re, [[Gottfried{{Girêdan|Godefroy vonde Bouillon ]]|fr||en}} xwe wek keyê [[{{Girêdan|Keyatiya Orşelîm ]]|ar|مملكة بيت المقدس|en|Kingdom of Jerusalem}} û dewleta Xaçiyayê Orşelîmê da zanîn. Wan ji pê sefer xelas bû re di [[1109]]an dewletake dina bi navê [[Miriya{{Girêdan|Wîlayet TriopoliTripolisê| Mîrîtyaen|County Treblûsêof Tripoli}} (îroj [[Trablûs]] ) saz kirin.
==Dawî==
| 