Ezirgan

Bajarekî Tirkiye
(Ji Erzîngan hat beralîkirin)

Ezirgan an Erzingan (bi tirki: Erzincan) bajarekî Bakurê Kurdistanê ye û navenda Parêzgeha Ezirganê ye. Ezirgan yek ji bajarên herêma jorîn a Bakurê Kurdistanê ye. Li gorî daneyên sala 2023an nifûsa bajêr 243.399 kes e.[2]

Ezirgan
Bajar
Erzincan
Navenda û deşta Ezirganê
Ezirgan li ser nexşeya Ezirgan nîşan dide
Ezirgan
Ezirgan
Ezirgan li ser nexşeya Bakurê Kurdistanê nîşan dide
Ezirgan
Ezirgan
Koordînat: 39°44′48″Bk 39°29′27″Rh / 39.74667°Bk 39.49083°Rh / 39.74667; 39.49083
WelatBakurê Kurdistanê
DewletTirkiye
ParêzgehEzirgan
SerbajarEzirgan
Hejmara nahiyeyan3 nahiye
Hejmara bajarokan15 bajarok
Hejmara gundan64 gund
Qada rûerdê
 • Giştî1.622 km2 (626 sq mi)
Bilindahî
1.210 m (3970 ft)
Nifûs
 (2009)
137.569[1]
 • Berbelavî84,8/km2 (220/sq mi)
 • Serbajar
 (2008)
90.100
Koda telefonê(+90) 446
Map
biguhêreBelge

Navê bajêr ya kevn di çavkanîyên asûriyan de wekê Suhma derbas bûye. Navê Erzinganê ji Erîza tê ku bajarekw kevn ê li herêmê ye.

Kronolojiya bajêr

biguhêre

Berî Îsa(zayîn)

  • 1000 - 600 Dema Urartiyan
  • 650 - 500 Dema Mediyan
  • 500 - 334 Dema Persan
  • 334 Dema Helenîstiyan

Piştî Îsa (zayîn)

  • 55 Dema Romayiyan
  • 644- 656 Dema Ereban
  • 685 Dema Bîzansiyan
  • 699 Dema Ereban
  • 1005 Dema Merwaniyan
  • 1188 Dema Eyûbiyan
  • 1228 Dema Selçûkiyan
  • 1401 Dema Osmaniyan
  • 1502 Dema Sefewiyan
  • 1514 Dema Osmaniyan
  • 1916 Dema Rûsan
  • 1918 Dema Osmaniyan
  • 6 Adar 1921 Serhildana Koçkirî

Erdnîgarî

biguhêre

Ciyê coxrafî û hudûdên bajêr

biguhêre

Bajar di nav parelelên 39° 02´ û 40° 05´ bakûr û merîdyenên 38° 16´ û 40° 45´ rojhilat de ye. Hudûdên bajar li bakûr bi Giresûnê û Gumuşxane ve (Tirkiye), li rojava bi Sêwas ve, li başur bi Meletî û Dêrsimê ve û li rojhilat jî bi Erziromê ve tê girêden.

Taybetiyên erda bajêr

biguhêre

Pîvana erda bajêr 11.903 km² ye. Ji vî erdî % 59,6 wî ji çiyan, % 8,6 ji deştan, % 5,4 ji zozanan û % 26,4 jî ji platoyan pêk tên. Li herêmê fasûlye, çewdêr, tene, kixsên þekir û patatês tên çandin.

Av û hewa

biguhêre

Îklimek reþayî û sar li herêmê heye. Zivistanan sar û þillî û þilopî, havînan jî hênik derbas dibe.

Çiyayên herêmê

biguhêre

Çiyayê herî bilind yê herêmê, Çiyayê Keşîş (3537m) e. Katirtepe (3300 m), Mercan (3449), Çal (3300 m) û kismek ji çiyayê Mûnzûrê jî dikeve nav herêma Erzinganê.

Deşt, zozan û gelî

biguhêre

Deşta Erzînganê; Bilindbûna wî ji behrê 1218 m û dirêjbûna wî jî 40 km ye. mezinbûna deþtê 500 km² ye. Deþt di navbera çiyayê Mûnzûr, Keþîþ, Spîkor û Sîpyam de ye.

Deşta Miyadîn; Li dora Çemêreş e, mezinbûna wî 180 km² ye.

Zozanên herêmê li ser çiyayên Mûnzûr û Koþan bela dibin. Li rojavayê Erzinganê li ser Çiyayê sipî, zozanên Takkuran û Tahsullu jî hene.

Çem û Gol

biguhêre

Çemê feradê çemê herî mezin e li herêmê. Piraniya çavkaniyên þaxên Feradê ji çiyayên dora Erzinganê dertên. Wek; Çemêreþ, Mîran, Mercan, Cîmîn, Pahnîh û Surperen hinek ji wanin. Li herêmê golên mezin tunene, lê li hinek deveran çend golên biçûk hene; wek Soganli, Aygir.

Babetên heywanan

biguhêre

Herêm ji bo nêçira heywanan musaîd e. Bizinên ser çiyan, Semasî (darbir), kûze, xezal, berazên kovî û kewroþk yên pirin ku li herêmê peyde dibin.


Germahî û barîna nîvekî ya mehane ji bo Подтесово (Sinugboanon)
Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber.
Bilindtirîn germahî (°C) 30,2 33,2 36,4 38,7 40,5 40,2 39,4 36,1 35,4 34,1 31,2 30,9 Ø 35,5
Nimztirîn germahî (°C) 19,5 20,1 22,2 23,5 24,4 25,5 24,9 23,8 22,7 21,8 20,9 20,2 Ø 22,5
Barîn (mm) 0 0 0 2 18 48 126 155 87 43 9 2 Σ 490
Saetên bi tavik (st/r) 12,4 12,8 13,0 11,9 10,8 8,4 6,5 7,7 8,8 10,1 12,2 13,1 Ø 10,6
Rojên bi baran (r) 0,0 0,0 0,0 0,7 1,8 4,8 10,1 12,8 14,9 11,9 6,2 1,2 Σ 64,4
Germahiya avê (°C) 24 22 25 29 31 34 32 30 29 28 29 28 Ø 28,4
Hêwîtî (%) 35 40 42 51 63 68 78 77 72 65 52 45 Ø 57,4
G
e
r
m
a
h
î
30,2
19,5
33,2
20,1
36,4
22,2
38,7
23,5
40,5
24,4
40,2
25,5
39,4
24,9
36,1
23,8
35,4
22,7
34,1
21,8
31,2
20,9
30,9
20,2
Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber.
B
a
r
î
n
0
0
0
2
18
48
126
155
87
43
9
2
  Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber.


Çavkanî: Rarasdasce
Подтесово (Cebuano)
Diyagrama avûhewa
RRAAGPTGRKSB
 
 
0
 
30
20
 
 
0
 
33
20
 
 
0
 
36
22
 
 
2
 
39
24
 
 
18
 
41
24
 
 
48
 
40
26
 
 
126
 
39
25
 
 
155
 
36
24
 
 
87
 
35
23
 
 
43
 
34
22
 
 
9
 
31
21
 
 
2
 
31
20
Germahî bi °C, Barîn bi mm
Çavkanî: Rarasdasce
Germahî û barîna nîvekî ya mehane ji bo Подтесово (Cebuano)
Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber.
Bilindtirîn germahî (°C) 30,2 33,2 36,4 38,7 40,5 40,2 39,4 36,1 35,4 34,1 31,2 30,9 Ø 35,5
Nimztirîn germahî (°C) 19,5 20,1 22,2 23,5 24,4 25,5 24,9 23,8 22,7 21,8 20,9 20,2 Ø 22,5
Barîn (mm) 0 0 0 2 18 48 126 155 87 43 9 2 Σ 490
Saetên bi tavik (st/r) 12,4 12,8 13,0 11,9 10,8 8,4 6,5 7,7 8,8 10,1 12,2 13,1 Ø 10,6
Rojên bi baran (r) 0,0 0,0 0,0 0,7 1,8 4,8 10,1 12,8 14,9 11,9 6,2 1,2 Σ 64,4
Germahiya avê (°C) 24 22 25 29 31 34 32 30 29 28 29 28 Ø 28,4
Hêwîtî (%) 35 40 42 51 63 68 78 77 72 65 52 45 Ø 57,4
G
e
r
m
a
h
î
30,2
19,5
33,2
20,1
36,4
22,2
38,7
23,5
40,5
24,4
40,2
25,5
39,4
24,9
36,1
23,8
35,4
22,7
34,1
21,8
31,2
20,9
30,9
20,2
Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber.
B
a
r
î
n
0
0
0
2
18
48
126
155
87
43
9
2
  Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber.


Çavkanî: Rarasdasce

Sermijar û Navçeyên Bajêr (2013)

biguhêre

Tevahî sermijar herêmê (tevlî gundan) 219.996 e.

Serwetên bin erdê

biguhêre

Li herêmê pirtir krom ji bin erdê dertê. Hesin, mangenez, asbest, perlit û linyit ji madenên dinin, ku ji bin erdê dertên.

Ciyên turîstîk, dîrokî û gerê

biguhêre

Şelala Girlevik 29 km li başûrê rojava yê bajar e. Avgermên; Poyuk, Otlukbelî, Horhor jî ji alî gel ve tên ziyaret kirin. Li çiyayên Mûnzûrê îmkanên ji bo sporên zivistanê jî hene. Kela Kemahê, dêrên kevn û tirbên herêmê jî ji alî gel ve tên ziyaret kirin.

Çand û huner

biguhêre

Ol û Civak

biguhêre

Sermijare herêmê ji Misilmanên Zerdeştîtî/Êzdîtî ango (Elewî) û Sûnnî pêk tê. Bandora seyîddî û pîrîtî pir xurt e di nav gel de. Kurd (Kurmanc û Zazakî) û Tirk civaka herêmê teşkîl dikin.

Xwarênên herêmê

biguhêre

Li herêmê pirtirîn xwarinên ku ji genim çêdibin tên xwarin.

Kirdo; Dew, qavûrme û bulxur bi hevre heta bulxur bikele di beroþek de tê kelandin. Bi ser de rûnê sorkirî û baharat tê reþandin û tê xwarin.

Tirşika gah (sêwê zuhakirî) Fasûlye û goþt bi hevre tên kelandin. Gah, pîvaz û xwê bi ser dibe û tê kelandin.

Keleco, lepe dugurcuk û Aþtarxane xwarinên din yên herêmê ne.

Çavkanî

biguhêre
  1. ^ tuik, 2009
  2. ^ "Nifûsa Ezirganê". www.nufusu.com (bi tirkî). Roja gihiştinê 4 çiriya paşîn 2024.