Chiapas (bilêvkirina spanî: [ˈtʃjapas] ( Guhdar bike)), bi fermî Dewleta Azad û Serbixwe ya Chiapasê (bi spanî: Estado Libre y Soberano de Chiapas), dewletekî ji 31 dewletên Meksîkê ye, ku bi Navçeya Federal, 32 hebûnên federal ên Meksîkê ve xemilandin. Ev di 122 şaredar û paytexta wê jî bajarê Tuxtla Gutiérrez tê dabeşkirin. Navendên din ên şêniyên girîng li Çîpasê wek Ocosingo, Tapachula, San Cristóbal de las Casas, Comitán û Arriaga ne. Cih li Başûrrojavayê Meksîkê digre, ku ew ji başûrê dewletê ji aliyê dewletên Oaxaca li rojava, Veracruz li ser bakurrojava û Tabasco li ser bakur ve sînorkirin,[7] û ji aliyê departementên Guatemalayê a li ser rojhilat û başûrrojhilatên Petén, Quiché, Huehuetenango û San Marcos in. Çîpas li ser peravên Okyanûsa Pasîfîk li başûr de cih digre.

Chiapas
Chiapas
Estado Libre y Soberano de Chiapas
Sirûd: Himno a Chiapas
Mûkir14 îlon 1824[1]
Sazî19'emîn[a]
Rêvebir
 • WalîManuel Velasco Coello PVEM
 • Senator[2]Luis Armando Melgar Bravo PVEM
Roberto Albores Gleason PRI
Zoé Robledo Arbulo PRD
 • Cîgir[3]
Rûerd
 • Giştî73.311 km2 (28,306 sq mi)
 • Herî bilindahî4080 m (13,390 ft)
Gelhe
 (2015)[6]
5,217,908
 • Rêzandin7'emîn
 • Tîrbûn7,1×10−5/km2 (0,00.018/sq mi)
 • Rêzandin15'emîn
Navê nîştecihanChiapaneco (a)
Koda telefonê
ISO 3166 kodMX-CHP
EPMZêdebûn 0.667 Navîn
32'emîn rêzkirina 32
TBHUS$ 11,957,977.89 emîn[b]
MalperMalpera Fermî ya Rêvebirê
biguhêreBelge

Navê Çîpasê ya bi kurdî biguhêre

Navê Çîpasê ya rastî bi spanî Chiapas e. Ev nav bi kurdî wek Çîpas tê gotin. Ji ber ku, ev nav di helbestên stranên kurdî de gelek caran tê gotin.[8] Herwiha ev navê bi kurdî di rojname û medayayên Kurdistanê de jî tê dubarekirin û vegotin.[9]

Dîroka leşkerî biguhêre

Dema ku Meksîk ava bû, ew di bin dîktatoriya Porfirio Diaz birêvekirin. Li dijî vê dîktatoriyê ji aliyê Emiliano Zapata Şoreşa Meksîkê hatiye destpêkirin. Piştî şerê şoreşa Meksîkê bi dawî bû û Emiliano Zapata jiyana xwe ji dest da, Chiapas ketiye bin rêvebertiya partiya hatiye hilbijartin. Li hemberî vê rêvebertiyê, hêzên Artêşa Rizgariya Neteweyî ya Zapatîst EZLN di sala 1994an de ji bo îdeolojiya Emiliano Zapata ji nû ve bidin jiyandinê, yekemîn êrîşa xwe li Chiapasê li dijî Artêşa Meksîkê pêk anî. Di vê salê de Chiapas hatiye dagirkirin. Di van salan de Gelên Chiapasê jî piştgirî dan çepgirên Artêşa Rizgariya Neteweyî ya Zapatîst. Piştî erîşa çekdarî Rêvebertiya Meksîkê biryar dan ku Artêş bikevin Chiapasê, ku herêmê ji Artêşa Rizgariya Neteweyî ya Zapatîst rizgar bikin.

Çavkanî biguhêre

  1. ^ "La diputación provincial y el federalismo mexicano" (bi spanî).
  2. ^ "Senadores por Chiapas LXI Legislatura". Senado de la Republica. Roja gihiştinê 6 adar 2013.
  3. ^ "Listado de Diputados por Grupo Parlamentario del Estado de Chiapas". Camara de Diputados. Ji orîjînalê di 7 kanûna paşîn 2019 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 20 çiriya pêşîn 2010.
  4. ^ "Resumen". Cuentame INEGI. Ji orîjînalê di 7 hezîran 2007 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 12 sibat 2013.
  5. ^ "Relieve". Cuentame INEGI. Ji orîjînalê di 13 tebax 2010 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 20 çiriya pêşîn 2010.
  6. ^ "Encuesta Intercensal 2015" (PDF). Roja gihiştinê 8 kanûna pêşîn 2015.
  7. ^ Chisholm, Hugh, edîtor (1911). "Şablon:Cite wikisource/make link". Encyclopædia Britannica (bi îngilîzî). Cild 6 (Çapa 11em). Cambridge University Press. r. 117.
  8. ^ "Strana Hogir ya bi navê Dîrok ve navê Chiapasê ya bi kurdî Çîpas". Ji orîjînalê di 1 çiriya paşîn 2016 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 29 kanûna pêşîn 2016.
  9. ^ http://yeniozgurpolitika.org/index.php?rupel=nuce&id=3371[girêdan daimî miriye]