Mîrawe
Ev gotar bi zaravayê soranî hatiye nivîsandin. Ji bo malpera soranî, binêre: Wîkîpediya Kurdiya Soranî. Ji bo lîsteya gotarên bi soranî-latînî jî binêre Gotara bi soranî. |
Mîrawe (farisî: میرآباد, be înglîzî: Mirabad, be kirmancî: Mîrawe[1]) yekêk le şarekanî Rojhelatî Kurdistan e. Em şare yekêk e le şare biçûkekanî parêzgay Azerbaycanî Rojawa û le başûrî Deryaçey Ûrmiye helkewtûwe. Nawçey Mîrawe şönî gêrewkêşey siyasî le serdemî modêrnda bûwe. Em şare şönî serekî zorêk le parte siyasiyekanî rojhelat û tenanet Başûrî Kurdistanîş bûwe û lediway Şorreşî Îslamîy Êran bo maweyek le jêr destelatî Kurdanda bû. Emrro ke Mîrawe şönêkî îstiratêjîkî giring e bo Komarî Êran bew radeye ke zor car be hoy haloz bûnî peywendî Komarî Îslamî Êran û Partîy Krêkaranî Kurdistan em şare hal û heway hukûmet nîzamî be xowe degirê.
| Mîrawe | |
| |
  Mîrawe Mîrawe (Îran) | |
| Kargêrî | |
|---|---|
| Welat | Rojhelatî Kurdistan |
| Dûgel |  Îran
|
| Parêzgeh | Azerbaycanî Rojawa |
| Şaristan | Serdeşt |
| Bexş | wezine |
| Demografî | |
| Gelhe | 10.400 (2012) |
| Erdnîgarî | |
| Bilindayî | 1.470 |
| Koordînat | 36°24′54″Bk 45°22′16″Rh / 36.41500°Bk 45.37111°Rh |
Nawî şar biguhêre
Wek le naweka ra diyar e detiwandirê dû manay lê werbigîrê:
- mîr + awa ke dekirê mîr nişînêk bûbê weku awayî mîr yan şönê mîr;
- mîr + aw, wata be pît û dewlemend le aw.
Mêjû biguhêre
Lêkolînewekan û şite dozrawekanî Mîrawe û nawçekanî dewrûberî nîşandeden ke nawçey Mîrawe le hezar sal pêş ledaykbûnî mesîhewe şönî jiyan bûwe û hozekanî mad, aşûrî, maninayî, aşurî u babilî têyîda jiyan.
Mêjûy niwey şarî Mîrawe degerrêtewe bo serdemî Sefewîyekan û nizîk 380 sal lewey pêş؛ le salî 1060î koçîda Budaq Sultan kurrî Şêrxan ke le Mîrawey nelênî serdeşt le dayk bûwe le Mehabad be aştîkirdinî legel şa Sultan Husên twanî şarî Mehabad ke be hoy şer û gêrewkêşewe kawl bibû, bibûjînêtewe û be yarmetî Mîrnişînî Erdelan, Pirdî Sûr û Mizgewtî Sûr drust bikat u bîkate nawendî hizir û zanist û dîn. Mehabad bo mawey 400 salan nawendî hukûmetî Mukrî bû.
Behoy şaxawî bûn u hasê bûnî nawçeke û behoy zulm û zorî hakimekan û axakanî ew nawçeye geşeyekî ewtoy be xoyewe nebînîwe. Le salanî 1960 ta 1970da jimareyekî zor le xelkî Mîrawe û gundekanî ser be Mîrawe koçîyan kird bo Mehabad û bo şare gewrekanî tirî nawçeke.
Çalakî siyasî biguhêre
Le salanî 1926ewe takû em diwayîyane, şarî Mîrawe şönî alozî u têkhelçûnî xelk û hîzbekan degel deselatdaranî Êranî bûwe.
Le 01.10.1929 (11.08.1307) be hoy fermanî hawşêwe kirdinî cil û berg le layan Riza Şah Pehlewî, Mela Xelîlî Goremerî Mîraweyî hêrşî kirde ser Sawciblaxî Mukrî, şorrişî nawbiraw le zistanî 1307î k.e. destî pê kird, hozekanî mengûr ke pêştir le dest zordariyekanî Riza Şahî Pehlewî we zale hatbûn regel şorrişeke kewtin, le seretakanî mangî rezber dakobûnewekî taybet le gundî Bêtasî ser be Sawcibilaxî Mukrî rêkxira û kok bûn leser wey sereta hêriş bikene ser Mehabad yan heman Sawcbilaxî Mukrî. Ke lew nêwane da sîxurekan nawerokî kobûnewey nawbirawiyan be giwey Sertîp Hesen Muqedem ke diwatir nas nawî fraldule wer girt geyand, û ewe bû behoy borduman û hêrişî ziwî hêzekanî hukumetî bo gundekanî şönî kobûnewey Mela Xelîl u yarekanî be taybetî Qere Çelan, lew nawe da herçende hozekanî kişanewe belam twaniyan çend kes le hêze hukûmîyekan esîr biken, Sertîtp Muqedemîş bend kirawekanî nardin bo zîndanî Tewrêz. Ew kêşeye ta radeyek gewre bû ke hukûmetî serdem serleşker xeza'î bo niwandinî kêşeke narde nawçeke, hêzekanî Mela Xelîl le rêgay keluwê penayan birde Başûrî Kurdistan û daway yarmetiyan le hozî pişder kird. Buxiz û kînî pêştirî hozî pişder legel hakimî Serdeşt, Sertîp Huşmind Afşar bû hoy ewey le reşemêyî 1307 k.e. hozekanî mengur u pişderî be îêkewe hêrş bikene ser Serdeşt û Sultan Elî Asxir Xan ke diwatir be serheng pizişkiyan nasra le Sedeşt der kira, ew car le Taran Tîmsar Emîr Ehmedî nasraw beqsab başîyan narde nawçe ewîş daway yarmetî le serhengî rûsî girîguf kird, û twaniyan Serdeşt werbigirinewe û dîsan hêzekaniyan awdî başûr kirdinewe. Diwatir hozekan hawşêwe kirdinî cil û bergiyan qebûl kird û be berevanî kirdinî Şêx Mehmûdî Hefîd
(Berzincî) û Elî Xan Hîdrî (Cîdarî yan nemayendey katî perlemanî netewayetî xelkî sawcbilaxî Mukrî le Taran) u çend kes le berêzanî ew katî şarî SawcbilaxM mrîrî Mela Xelîl gerayewe iêran u le Mîrawe nîşte cê bû ui clkî melayetî deber kird, bew şêweye şriorşî ne hênde siyasM melX xelîl le destpêk da xefe kira[2].
Diwatir ew sale be salî Heray Melay nawbira biguhêre
Salanî diwatir , salanî 1979 û nizîk be Şorreşî Îslamîy Êran dû bizûtinewey ciyawaz pêkhat le devereke û be taybetîş le şarî Mîrawe, yek komele ke hîzbêkî çep bû û ewî dî Partîy Dêmokratî Kurdistanî Êran ke her paşmawey komeley j-k katî qazî bû. ew dû parte le salanî duway 1979 beşêkî zor le xebatekanî gelî kurdiyan le esto bûwe. ew partane binkey serekiyan le Mehabad bû belam be hoy giringî deverî Mîrawe çalakiyekî zoriyan lê hebû le salanî 1980, diway raperrînî gelanî Êranî, hîzbekanî Komele û Demokratî çalakiyan bûwe lew şareda.
Cugrafya biguhêre
Mîrawe helkewtwe le dawênî pakî binarî Qendîl û sinûrêkî nizîkî le gel herêmî başûrî Kurdistan da heye u nawçeyekî şaxawî ye ke be daristanêkî gewrey darî berû le çwar dewrewe dapoşrawe ke daristane ke yekê le şöne parêzrawekanî Komarî Êran hejimar dekirêt û be daristane parezrawekani Mîrawe nêwî debirdirê, herwaha Zêyî biçûk yan Zêyî Kelûwê ke le rojhelatî şare ke helkewtwe be berdewamî sal awî heye u uşk nabî, ew çom u zêyîe û dole qûlekey piyayîda derwa yekê le dîmene here ciwan û serinc rakêşekanî parêzgay Ûrmiye ye deverî Mîrawey weku beheştê razandotewe.
Şön biguhêre
Mîrawe le bakûrewe legel Pîranşar, le başûrewe legel Serdeşt, le rojhelatewe legel Mehabad û le rojawawe legel Herêmî Kurdistan, Qeladizê u Ranye hawsinûre.Şablon:Bîrxstinewey uwêbŞablon:Bîrxstinewey uwêb Şablon:Şuwênî cugirafiyayî
Keş û hewa biguhêre
keş û heway Mîrawe sard û köstanî ye, hawînekanî germ e û zistananekanî sard û befrî ta radeyê ke car heye le Befranbar da ta 1.50cm befr barîwe û bote hoy piçranî kareba û birq î gîranî rîgakan. baştirîn katî sefer bo em şare mangî Gulan heta Rezber e
Mamnawendî pily tînî Miîrawe le Pûşperda (germtirîn mangî sal) 33,23 piley sedî, le mangî Befranbarda (sardtirîn mangî sal) 6,25- piley sedî, mamnawendî salaney zorîney piley tîn 17,26 piley sedî û mamnawendî salaney kemîney piley tîn 4,11 piley sedî ye.
Mamnawendî barînî Mîrawe 400 milîmetir e û le berzayîda degate 900 milîmetir û le nizmayîda heta astî 300 milîmetir kem debêtewe. zortirîn barîn le mangî Xakelêweda ye 150,03 milîmetir û kemtirînîşî le mangî Pûşperda ye 0,3 milîmetir.
Jimarey rojanî bestelek le salda 104 roje u le nêwerastî mangî Xezelwerewe dest pêdekat û heta seretay Xakelêwewe dirêjey heye. ziyatirîn rojanî bestelekîş le mangî befranbardaye ke 29 roje.
Rûbar (çem, zê) biguhêre
Zêy biçûk yan zêy keluwêke rûbarêkî le rojhelatî Kurdistanewe serçawe degirêt û Başûrî Kurdistan têperdekat û derêjête ser rûbarî Dîcle. dirêjayîekey 400 kîlometir e û le beşêkîda sinûrî Êran û Êraq destinîşan dekat. le başûrî Kurdistanda bendawî Dûkanî leserda drustkirawe. Zêy Biçûk le sereta û destpêkî be 2140 metir berzî le astî deriyawe û le rojhelatewe dest pê dekat û berew başûr xoy xwar dekatewe û le dolêkî pan û berîn le deverî Pîranşar berew Serdeşt dirêjey heye, le lay Serdeşt û le çûne derewey le rojhelatî Kurdistan bo lay rojawa derwat u le kotayî da derijête Dîcle. be şêweyekî giştî Zêy Biçûk be berdewamî sal awî heye û wişk nabêt.
Xelk biguhêre
Ew hozaney le mîrawe da jiyan beser deben birîtîne le hozekanî:gewrk, mameş, mengûr, herweha zorêk lew kurdaney başur ke le koçrewekey salî ٩١î zayînî u pêştirîş le çlekan u heftakanruwiyan lew şarekirduwe, heta iêstaş her lew şare nîşte cên, u hendê lewanîş le 2005 u 2006 î zayînî u paş rûxanî sedam hûsên u damezranî hukmî nuwey 'êraq u herêmî kurdistan gerawnetewe bo başurî kurdistan.
Ziman biguhêre
Xelkî meyrawe be zimanî kurdî (soranî) u şêwezarî mukiriyanî qse deken.Şablon:Bîrxstinewey uwêb
Dîn biguhêre
Sercem xelkî şarî meyrawe muslman u suninî şaf'îîn.,rêjey zorî ew gorstananey le mîrawen u be qebirî cuwekan naw debirdrên derîdexa ke le serdemanî pêş iêsta xelkî ew nawçeye zortirî cû u ermenî bûne, lew nimûne gorstanane dekirê amaje be (kêlîjan) u (qebire cwan) bikirê.
Gelhe biguhêre
Le yekemîn serjmêrî resmî wilatî iêran le salî 1335î koçî hetawîda, gelhey mîrawe be hoy kemiyewe hîç amajeyekî pê nekirawe, le serjmêrî salî 1990 da danîştwanî em şare cge le ew gundaney ke dekewne jêr herêmî kargêrî mîrawe 10147 kes hejimar kirawe u ew amare be gundekanewe ke 101 gunde 34.000 kes dexemlênrêt.
Şwêne berçawekan biguhêre
Şwênewarî sirûştî biguhêre
Şarî Mîrawe le nêwan şarekanî parêzgay Azerbaycanî Rojawada wekû şarêkî turîstî nasraw e eweş behoy mîwandariyetî xelkî deverekew şwêne geştiyariyekanu û daristane sewz pirr darekaniyetî ke le hêndê şwên tenanet bistê xak leber gelakaniyan ber çaw nakewê, herweha berhemî tirêyi reş ke nawbangî sertaserî Êran û Kurdistanî dagirtûwe. şwêne sirûştîye geştiyariyekanî Mîrawe wekû Tavgey Rîzî , Tavgey Nêwej, Seyrangay Xidrawe, Seyrangay Pirdanan, Dolî Girjal le rêgay Mîrawe- serdeşt, pirdî Qelatasiyan û eşkewtî Qelatasiyan ke hemûyan le ser Zêyî biçûk in, herweha deştî wezinê le dawênî çiyakanî Qendîl û le sinûrî nêwan Mîrawe û başûrî kurdistan, sîmay deverekeyan be şîweyekî efsunawî razandotewe.
Bedaxewe behoy kemterxenî deselat daranî nawçekew deselatî nawendî Êran beranber ew devere û xelkekey û dirûst nekirdinî helî kar xelk û be taybet gencekan be naçar rû le şarekanî tirî Êran deken be mebestî kar kirdin le kûrexane û baxî mîwe yanîş rû denêne qaçaxçêtî û kol berî û zor bedaxewe hersale zorêk le gencekanî devereke lew rêgaye debine qurbanî.
Şwênewarî kevnarî(bastanî) biguhêre
Deverî Mîrawe şarêke pirt le asewarî mêjuwî kon؛. lewane: mihute tarîxî sawan dir fasle 12 kîlumtirî şhr, pl qlatasiyan mrbuط be dure samaniyan, guristan tarîxî waq' dr rustay guman, xar qlatasiyan dr rustay qlatasiyan u mhuطe hay tarîxî mt'dd ke hnuz dr sطe nahiye şnasayî u kişf nşde and nawçey kevnarî sawan ke dekewête 12 kîlometrî şareke, pirdî qelatasiyan ke le serdemî samaniyekan û be destî şêxî mewlana le berd u xîz u qisl dirûst kirawe, goristanî mêjûyî gundî goman çend nawçey tirî mêjûyî ke le nawçekeda hêşta ne nasraw in.
Kesayetiye nawdarekan biguhêre
{me la 'usman iye zdan pe nae nasraw be ce lal mîrawe î}:şa'îr/runak bîr/nuse r/we rgîr/zanay aynî/lîsans 'lum siyasî le zankuî parîs/ msiul ngarş dktir qasmlu dr ziman tb'îd siyasîun be bixdad hmziman ba tb'îd xmînî dr ziman şah/ sr dibîrî rؤjname î kurdistan u sr dibîrî radîu de ngî kurdistan pîş şؤrşî ge lanî îran u duway şؤrşî ge lanîş" tslط kaml be çnd zban znde :kurdî/farsî/'rbî/anglîsî/rusî/
Wêje biguhêre
- Kazim Xizrî, nasraw be aware, wergêr u şa'îr u meqale nûs.
{
Mûsîqa biguhêre
- Mihemed Xoş Xidmet, goranîbêj.
- Selam Maxuzî, goranîbêj,
- Mam Alay Mîrza Qadrî, he Îran bîj
Zanstgakanî Mîrawe biguhêre
Perawêz biguhêre
- ^ "ميرآباد إيران على الخريطة, خريطة الموقع, الوقت المحدد". sa.maptons.com. Roja gihiştinê 5 îlon 2022.
- ^ (qiyam mlaxlîl u rd frman rza xan-afxmî abirahîm-antşarat: mhmdî sqz- 1368 şmsî)--(sawcbilax mkirî-mhabad dr آîney asnad tarîxî-hkim zade frîdun 1389şmsî)
Serçawekan biguhêre
- hejar. (1388 k.e.). henbane borîne. taran. çapemenî sruş. l 405. ISBN 978-964-376-516-3