Sîstanî (gel)

Sîstanî

مردم سیستانی
Sîstanî مردم سیستانی
Koma etnîk ;
	biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Sistanî, anku gelê sîstanî (di dîrokê de jê re "Sekzai" jî dibêjin)^[1], komeke etnîkî ya bi eslê xwe îranî ne ^[2] ku bi giranî li herêmek bi navê Sîstan li başûrê rojhilatê Îranê û ji hêla dîrokî ve li başûrê rojavayê Afganistanê dijîn. ^[3]Zimanê wan farisî û zaravayê sîstanî ye. ^[4]

Berê xelkê Sîstanê zaravayên farisiya navîn wek pehlewî ya partî û pehlewiya sasanî diaxaftin û niha jî zaravayeke farisî ya ku bi navê sîstanî tê zanîn xeber didin. Sîstanî ji eşîrên îskîtî rizgar bûne. ^[5]Îskîtî koma dawîn a ariyan bûn ku di sala 128an de mirine. Ew ketin Îranê ^[6] ^[7]. Li herêmên navendî û bakurê parêzgeha Sîstan û Belûçistanê dijîn. Di van dehsalên dawî de, ji ber sedemên cuda yên siyasî û avhewayê, koçberî deverên din ên Îranê, wek Tehran û Golistanê li bakurê Îranê bûne.^[8]

Etîmolojî biguhêre

Sîstaniyan navê xwe ji Sekastan ("Welatê Saka") girtine. Saka eşîreke îskîtiyan bû ku koçî deşta Îranê kiribûn. Navê kevnar ê farisiya kevin ê herêmê, berî serdestiya Saka, Zaranka an Drangiana ("Axa Avê") bû.^[9]

Taybetmendiyên civakî û demografîk biguhêre

Piraniya sîstanî bi şîetiyê ve girêdayî ne. Li gorî raporên ku nehatine piştrastkirin, pişka sîstanî li parêzgehên Belûçistan û Sîstanê dikare bigihe 40-50%, di encamê de koça sîstaniyan bo Tehran û Golistanê di van deh salên dawî de çêbûye.^[10]

Lêkolînên genetîkî nîşan didin ku sîstanî bi farisên parêzgehên Yezd û Farsê re xwedî taybetmendiyên genetîk ên hevpar in.^[11]

Mijarê têkildar biguhêre

Sîstan û Belûçistan (parêzgeh)

Çavkanî biguhêre

^ Barthold, Vasilii Vladimirovich (14 tîrmeh 2014). An Historical Geography of Iran (bi îngilîzî). Princeton University Press. r. 69. ISBN 978-1-4008-5322-9.
^ . ISBN 978-90-481-8891-8. {{cite journal}}: |title= kêm an vala ye (alîkarî); Ji bo journal parametreya |journal= hewce ye (alîkarî)
^ India, Survey of (1893). General Report (bi îngilîzî). In these days the Sakas of Mushki, and the Sakazai, the chief section of the fast diminishing Sajadi clan, all claim to be Brahuis.{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (lînk)
^ بهاری، محمدرضا.
^ مشکور، محمدجواد، جغرافیای تاریخی ایران باستان، ص۶۴۹.
^ مشکور، محمدجواد، جغرافیای تاریخی ایران باستان، ص۶۴۹.
^ عنایت الله، رضا، ایران و ترکان در روزگار ساسانیان، ص ۶۳.
^ Behari, Mohammadreza. Practical Linguistics, Studying the Dialect of the People of Sistan. Zahedan, Publisher: Author, 1378, p. 12.
^ طاهری، محمد، جایگاه و تاثیر قوم سکایی در تاریخ و شاهنامه فردوسی
^ Лана Меджидовна Раванди-Фадаи. К вопросу о положении национальных и религиозных меньшинств (RU) // ИРАН: ИСТОРИЯ И СОВРЕМЕННОСТЬ : Сборник / Под ред. Л.М. Кулагиной, Н.М. Мамедовой; Сост. И.Е. Федорова, Л.М. Раванди-Фадаи.. — Москва: ИВ РАН; Центр стратегической конъюнктуры, 2014. — С. 271—274. Архивировано 14 марта 2023 года.
^ Mahdi Aminikhah, Mir-Saeed Yekaninejad, Mohammad Hosein Nicknam, Farideh Khosravi, Mehrnaz Naroeinejad, Bita Ansaripour, Batol Moradi, Behrouz Nikbin, Ali Akbar Amirzarga. HLA Class I and Class II Genes Distribution of the Sistanis in Iran (ENG) // Iranian Journal of Immunology : журнал. — 2018. — Июнь (т. 15, № 2). — С. 97—111. Архивировано 26 ноября 2020 года.

Ev gotara kurt şitlekê ye. Heke tu bixwazî berfireh bikî pê li biguhêre bike. (Çawa?)

[1] Barthold, Vasilii Vladimirovich (14 tîrmeh 2014). An Historical Geography of Iran (bi îngilîzî). Princeton University Press. r. 69. ISBN 978-1-4008-5322-9.

[2] . ISBN 978-90-481-8891-8. {{cite journal}}: |title= kêm an vala ye (alîkarî); Ji bo journal parametreya |journal= hewce ye (alîkarî)

[India1893-3] India, Survey of (1893). General Report (bi îngilîzî). In these days the Sakas of Mushki, and the Sakazai, the chief section of the fast diminishing Sajadi clan, all claim to be Brahuis.{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (lînk)

[4] بهاری، محمدرضا.

[5] مشکور، محمدجواد، جغرافیای تاریخی ایران باستان، ص۶۴۹.

[6] مشکور، محمدجواد، جغرافیای تاریخی ایران باستان، ص۶۴۹.

[7] عنایت الله، رضا، ایران و ترکان در روزگار ساسانیان، ص ۶۳.

[8] Behari, Mohammadreza. Practical Linguistics, Studying the Dialect of the People of Sistan. Zahedan, Publisher: Author, 1378, p. 12.

[a-9] طاهری، محمد، جایگاه و تاثیر قوم سکایی در تاریخ و شاهنامه فردوسی

[10] Лана Меджидовна Раванди-Фадаи. К вопросу о положении национальных и религиозных меньшинств (RU) // ИРАН: ИСТОРИЯ И СОВРЕМЕННОСТЬ : Сборник / Под ред. Л.М. Кулагиной, Н.М. Мамедовой; Сост. И.Е. Федорова, Л.М. Раванди-Фадаи.. — Москва: ИВ РАН; Центр стратегической конъюнктуры, 2014. — С. 271—274. Архивировано 14 марта 2023 года.

[11] Mahdi Aminikhah, Mir-Saeed Yekaninejad, Mohammad Hosein Nicknam, Farideh Khosravi, Mehrnaz Naroeinejad, Bita Ansaripour, Batol Moradi, Behrouz Nikbin, Ali Akbar Amirzarga. HLA Class I and Class II Genes Distribution of the Sistanis in Iran (ENG) // Iranian Journal of Immunology : журнал. — 2018. — Июнь (т. 15, № 2). — С. 97—111. Архивировано 26 ноября 2020 года.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]